Tiel is een buitenbeentje. Geen monumentendag op zaterdag en zondag pas na 12.00 uur. Dit heeft alles te maken met Appelpop dat de voorgaande dagen Tiel heeft beheerst. Allerlei afzettingen verhinderen het ook vandaag alle objecten te bekijken. Ik begin bij de Vismarkt.
Oorspronkelijk lag de vismarkt bij de Waterpoort, maar na demping van de binnenhaven in 1646 verhuisde hij naar de andere zijde van het Plein. Het huidige bouwsel dateert uit 1789. Er werd vis verhandeld die op de Waal was gevangen. Tegenwoordig dient de Vismarkt als cafeterras.
Vroeger haalde men water uit de stadsputten. Omdat het veelvuldig voorkwam dat men er troep in gooide, werden ze uiteindelijk allemaal overkluisd en kwam er een pomp op te staan. Deze stadspomp op de Groenmarkt stamt waarschijnlijk uit 1639, maar het is zeker niet zijn originele plaats.
In 1827 krijgt de joodse gemeenschap een eigen begraafplaats. In de negentiende eeuw was die gemeenschap de grootste van Gelderland. Dankzij o.a. moedig optreden van de politiecommissaris en huisartsen overleefden 70% van de joodse bevolking hier de oorlog.
Op onderstaande foto is links het metaheerhuisje zichtbaar, waar overledenen ritueel gereinigd werden. Nu dient het ook als een soort museum, waar uitleg over het joodse geloof en de jodenvervolging wordt gegeven.
Zo is er een hier een Havdalaschaal te zien die gebruikt werd bij de ceremonie bij de overgang van de sabbat naar de werkweek.
Een vroeg zeventiende eeuws fonteintje werd in 1978 gered uit de synagoge toen die verbouwd werd tot moskee. Joden hier zijn nu aangewezen op de synagoge in Arnhem.
Een affiche voor een in 1941 in Nederland uitgebrachte film, waarbij Hitler en Goebbels een flinke vinger in de pap hadden.
Een 18e eeuws herenhuis wordt nu verbouwd tot appartementen. Er is nog veel origineel stucwerk.
Aan het huis vast zit nog een kleiner, waarschijnlijk ouder huisje dat als personeelsonderkomen diende. De veranda is een 19e eeuwse uitbreiding.
De St. Dominicuskerk uit 1940 kan mij niet bekoren. Glas-in-loodramen verwijzen naar de orden van de zusters en paters die aan de kerk verbonden waren.
Het volgende bezoek betreft de St. Maartenskerk. De oudste bouw begon in de 10e eeuw. De grootste omvang werd in de 15e eeuw bereikt en had waarschijnlijk nog groter moeten worden. Na de reformatie raakte de kerk in verval en ging een groot deel verloren. Na WOII moest er ook zeer veel schade weer hersteld worden.
Het schip heeft een houten tongewelf,
waarop versieringen waarneembaar zijn.
Het orgel is afkomstig uit de Nieuwkerk te Dordrecht,die aan de eredienst werd onttrokken en nu een keukenleverancier herbergt,
De zijbeuken hebben stergewelven,
ook met mooie versieringen.
In de zijbeuk bevindt zich ook een in 1554 gebouwde doopkapel,
de trap leidt naar de erboven gelegen librije.
Ook een blikvanger is het grafmonument van luitenant-generaal der infanterie Stepanus baron van Welderen die in 1709 een noodlottige val van zijn paard maakte.
Er hangen ook 18e eeuwse rouwborden. Het wapen van de familie van den Steen bestaat uit 3 steenhouwershamers.
Hier sta ik recht onder de toren, die ik ook ga beklimmen. Het luik waar de klokken doorheen gehesen kunnen worden is goed zichtbaar.
De beiaard bestaat uit 47 klokken, de zwaarste 2295 kg. Beneden in de kerk staan nog enige historische klokken, die in de laatste oorlog beschadigd werden waaronder de Mariaklok uit de 14e eeuw.
De speeltafel.
Boven op de trans heb je een geweldig uitzicht over de Waal. Ook zijn er nog resten van Appelpop zichtbaar.
Aan de andere kant is de St. Dominicuskerk te zien, die ik eerder bezocht.
De binnenstad heeft ook veel monumentale bomen.
De trans ligt vol met veren en vogelskeletten, Elk jaar broedt hier een paartje slechtvalken.
De steile trappen in de toren bezorgen sommige bezoekers wat problemen,
\
Een eindje van de kerk af staat een bouwsel dat vroeger aan het afgebroken koor vastzat, Het is de Gerfkamer, waar priesters zich voor de mis kleedden.
Op de eerste verdieping bevindt zich een eikenhoutenschouw uit 1712.
Een verdieping hoger beland je boven op de gewelven.
De er vlak naast gelegen St, Caeciliakapel is het restant van het gelijknamige klooster uit 1494. Tegenwoordig is het een Lutherse kerk.
Vervolgens bezoek ik het Ambtmanshuis. De twee vleugels met gevels in het midden kwamen in 1527 gereed, De Ambtman was de vertegenwoordiger van de graaf. Hij was zowel gouverneur, dijkgraaf als rechter, een machtig man dus.
Het huis heeft een zeer grote tuin in landschapsstijl ontworpen door Zocher.
Het pand is nu onderkomen van B & W en trouwlocatie. De hal heeft fraai stucwerk.
Ook is er het nodige antiek te aanschouwen.
In de keuken staat ook een aardige kast. Het is jammer dat het prachtige fornuis met schouw nu gebruikt worden als opslagplaats, zodat een foto niets wordt.
Op de begane grond bevindt zich ook de trouwzaal met een rijk gedecoreerde schouw.
Vanuit de hal is een mooie opgang naar de verdieping.
Men komt dan in een monumentale zaal, waar zich ook de toegangen tot de vertrekken van B& W bevinden. De eikenhouten schouw is uit de 17e eeuw.
Het schilderij met stilleven op de schouw is uit de 18e eeuw.
De gevel van de wereldwinkel verraadt niet dat zich hier ook een monument bevindt.
Het blijkt een eeuwenoude kelder te zijn.
Naast de Waterpoort staat de Groote Sociëteit. In 1789 werd het gebouwd. De heren konden hier kennis nemen van dagbladen en daarover in besloten kring discuciëren. De vereniging telt nu ongeveer 135 leden en is de oudste nog bestaande Sociëteit van ons land. Het gebouw is nu geen eigendom meer, maar ze kunnen een mooie zaal met balkon aan de Waalkant nog gebruiken.
In die zaal bevindt zich ook nog een monumentale schouw. Links ervan hangt nog een originele kaart van Blaeu van de stad Tiel van voor de demping van de binnenhaven in 1646.
De rest van het gebouw herbergt het Flipje- en Streekmuseum. Het heeft o.a, een mooie collectie 17e eeuwse tegels.
Eenvolgend bezoek betreft de buitenbegraafplaats "Ter navolging" uit 1786. Het was tot die tijd gebruikelijk dat rijke mensen in de kerk begraven werden. Een Tielse patriot vond dat dat niet meer kon. Tijdens de kerkdiensten zat men in een ondraaglijke stank van de begraven "rijke stinkerds" en stichtte deze begraafplaats. Toen die niet meer gebruikt werd trad er zwaar verval in, maar dankzij een opgerichte stichting wordt hij nu keurig onderhouden en worden gebreken hersteld. Het is nu een rijksmonument.
Op de begraafplaats treedt het Tiels mannenkoor op. De dirigente staat met de rug naar het koor omdat zij wil dat het publiek meezingt.
Een detail van een tonnen zware grafmonument van Ds. Cornelis Atzes Hoekstra (1852 - 1911).Hij hij was predikant in Suriname en schreef het tweede couplet van het huidige Surinaamse volkslied. De tombe werd bekostigd door zijn voormalige kerkelijke gemeente in Paramaribo.
Als laatste bezoek ik de Rooms-Katholieke begraafplaats uit 1836.
Het was weer een interessante dag met dank aan alle vrijwilligers die zoiets mogelijk maken.
